Η Παγκόσμια Εταιρεία Μελέτης του Πόνου (International Association for the Study of Pain – IASP) ορίζει το χρόνιο πόνο ως «τον πόνο που επιμένει πέραν της φυσιολογικής περιόδου που αναμένεται να διαρκέσει η επούλωση των ιστών».
Ο πόνος είναι ένας αμυντικός και προστατευτικός μηχανισμός, που σκοπό έχει να μας προειδοποιήσει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα υγείας που χρειάζεται αποκατάσταση – για παράδειγμα, ένα σπασμένο οστό πονάει ώστε ο πάσχων να μη χρησιμοποιεί το μέλος αυτό για να μην επιδεινώσει τη βλάβη, η σκωληκοειδίτιδα πονάει ώστε να οδηγηθεί ο ασθενής στο γιατρό για την κατάλληλη αντιμετώπιση, η μέση πονάει ώστε να περιοριστεί η καταπόνησή της.
Όταν όμως η βλάβη έχει παρέλθει, πχ το κάταγμα έχει επουλωθεί, η σκωληκοειδής έχει αφαιρεθεί και η μέση έχει παύσει να επιβαρύνεται, ο πόνος που ενδεχομένως εμμένει, δεν έχει πλέον προστατευτικό σκοπό, αλλά αποτελεί αυτόνομη νόσο.
Η σύγχρονη κατάταξη των διαφόρων ειδών πόνου γίνεται ως εξής:
- Αλγαισθητικός πόνος: είναι ο πόνος που εμφανίζεται άμεσα ως συνέπεια μίας βλάβης, πχ ο πόνος από ένα κάταγμα.
- Νευροπαθητικός πόνος: είναι ο πόνος που οφείλεται σε κάποιας μορφής βλάβη του νευρικού συστήματος, πχ ο πόνος που εμφανίζεται μετά από μία προσβολή από έρπητα ζωστήρα και επιμένει μετά την πλήρη επούλωση του εξανθήματος που τον συνοδεύει (μεθερπητική νευραλγία).
- Αλγοπλαστικός πόνος: είναι ο πόνος που οφείλεται σε δομικές και λειτουργικές μεταβολές στη λειτουργία του νευρικού συστήματος, και οι οποίες συνήθως προκύπτουν όταν ο πόνος διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (συνήθως πέραν των τριών μηνών).
- Μικτός πόνος: είναι ο πόνος που έχει χαρακτηριστικά που αφορούν τόσο την ανατομική βλάβη, όσο και τη χρόνια διέγερση των νευρικών δομών στην περιφέρεια (περιφερικά νεύρα) και το κεντρικό νευρικό σύστημα (νωτιαίος μυελός και εγκέφαλος). Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ αποτελούν η οσφυαλγία και ο πόνος νεοπλασματικής αιτιολογίας.
- Ιδιοπαθής πόνος: είναι ο πόνος ο οποίος μπορεί να μην έχει εμφανή αιτία, και αποτελεί όπως λέγεται διάγνωση «εξ αποκλεισμού», αφού δηλαδή αποκλεισθούν τα πιθανά παθολογικά αίτια. Εδώ θα μπορούσε να καταταχθεί η ινομυαλγία.
Τα αίτια του χρόνιου πόνου είναι πολλά, και μπορούν να αφορούν σε κάθε σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού. Ο χρόνιος μυοσκελετικός πόνος είναι ο πόνος που εμφανίζεται στα οστά, τους μύες, τους συνδέσμους και τις αρθρώσεις. Μπορεί να εστιάζεται σε ένα σημείο (πχ οσφυαλγία), να προσβάλλει περισσότερες από μία περιοχές (ινομυαλγία), να εμφανίζεται σε μία μεγάλη άρθρωση (οστεοαρθρίτιδα γόνατος, ισχίου ή ώμου) ή να αφορά πολλές μικρές (όπως στα ρευματικά νοσήματα).
Όταν οφείλεται σε άμεση βλάβη της περιοχής καλείται πρωτοπαθής (όπως στις οστεοαρθρίτιδες) ενώ όταν οφείλεται σε κάποιο συστηματικό νόσημα που εκδηλώνει πόνο από το μυοσκελετικό σύστημα λέγεται δευτεροπαθής (όπως στα ρευματικά νοσήματα).
Ο χρόνιος μυοσκελετικός πόνος μπορεί να έχει συνδυαστικά χαρακτηριστικά από τις κατηγορίες που αναφέρθηκαν ως τώρα, πχ το κάταγμα είναι μία πρωτοπαθής εστία με σχεδόν αποκλειστικά αλγαισθητικά χαρακτηριστικά. Αντίθετα, οι οστεοαρθρίτιδες εμφανίζουν μικτά χαρακτηριστικά, εφόσον συνυπάρχουν τόσο η ανατομική βλάβη της άρθρωσης όσο και η χρόνια καταπόνηση των νευρικών δομών, άρα εμφανίζουν χαρακτήρες αλγαισθητικού και νευροπαθητικού, ενίοτε δε ακόμα και νευροπλαστικού πόνου. Στα ρευματικά νοσήματα, κυριαρχούν οι νευροπαθητικοί και νευροπλαστικοί χαρακτήρες, αφού η ανατομικές αλλοιώσεις που παρατηρούνται στις αρθρώσεις εμφανίζονται σε δεύτερο χρόνο.
Από όσα αναφέρθηκαν ως τώρα, είναι προφανές ότι κάθε πόνος που εμφανίζεται σε ένα ή περισσότερα σημεία του μυοσκελετικού μας συστήματος, χρειάζεται προσεκτική διερεύνηση και εξειδικευμένη αντιμετώπιση. Ο γιατρός που θα εξετάσει έναν ασθενή που παρουσιάζει μυοσκελετικό πόνο, θα πραγματοποιήσει αρχικά τη λήψη του ιατρικού του ιστορικού (αν πάσχει από κάποιο χρόνιο νόσημα, τι φάρμακα λαμβάνει κλπ), θα εκτιμήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πόνου (πού βρίσκεται, πού αντανακλά, πότε εμφανίστηκε, τι τον ανακουφίζει, τι τον επιδεινώνει), θα προχωρήσει στην αντικειμενική εξέταση και θα παραγγείλει τις ενδεδειγμένες κατά περίπτωση παρακλινικές εξετάσεις. Από το σύνολο των πληροφοριών που θα λάβει, θα καταλήξει σε μία πιθανή διάγνωση, και θα συστήσει την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση, η οποία μπορεί να είναι:
- Χειρουργική: αφορά σε πολλά κατάγματα, τις οστεοαρθρίτιδες, τις ρήξεις συνδέσμων κλπ.
- Φαρμακευτική: αφορά σε μεγάλο βαθμό την οσφυαλγία (με ή χωρίς ισχιαλγία).
- Παραπομπή σε άλλον ειδικό: αφορά τα ρευματικά νοσήματα, όπου είναι απαραίτητη η συνεργασία με τον ειδικό ρευματολόγο.
- Φυσικοθεραπεία και άσκηση: είναι απαραίτητες για την αποκατάσταση πολλών προβλημάτων που αφορούν το μυοσκελετικό σύστημα, ανεξάρτητα από τη χειρουργική και φαρμακευτική διαχείρισή τους.
Παραπομπή επίσης μπορεί να γίνει σε έναν ειδικό αλγολόγο: οι αλγολόγοι είναι γιατροί, συνήθως αναισθησιολόγοι, που έχουν εξειδικευθεί στην αντιμετώπιση κάθε μορφής χρόνιου πόνου. Συνεργάζονται με τον εκάστοτε θεράποντα του ασθενή, και προτείνουν λύσεις που μπορεί να μην είναι άμεσα θεραπευτικές (για παράδειγμα οι αλγολόγοι δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν μία χειρουργική επέμβαση για αποκατάσταση της οστεοαρθρίτιδας) αλλά οι οποίες στοχεύουν κυρίως στην αντιμετώπιση των νευροπαθητικών και αλγοπλαστικών στοιχείων του πόνου.
Έτσι, εκτός από την ενδεδειγμένη και εξειδικευμένη φαρμακευτική αγωγή (που περιλαμβάνει τα ισχυρά αναλγητικά φάρμακα όπως τα οπιοειδή, αλλά και τα αντιεπιληπτικά, τα αντικαταθλιπτικά και τα κανναβινοειδή), ο αλγολόγος μπορεί να πραγματοποιήσει και μία πληθώρα επεμβατικών πράξεων, όπως η επισκληρίδιος έγχυση για την αντιμετώπιση της οσφυαλγίας, ο αποκλεισμός περιφερικών νεύρων για την ανακούφιση από την οστεοαρθρίτιδα, καθώς και ιδιαίτερα εξειδικευμένες τεχνικές όπως η νευρόλυση με ραδιοσυχνότητες και η τοποθέτηση νευροδιεγέρτη στο νωτιαίο μυελό.
Συμπερασματικά, ο χρόνιος μυοσκελετικός πόνος είναι ένας ευρύς όρος που περιλαμβάνει μία πλειάδα παθήσεων, με άλλοτε άλλη βαρύτητα, ο οποίος χρειάζεται συστηματική και διεπιστημονική αντιμετώπιση για τη βέλτιστη διαχείρισή του. Ο ορθοπαιδικός είναι ο καταλληλότερος ιατρός για την ορθή αξιολόγηση του κάθε ασθενούς, και είναι ο πλέον ειδικός για την οργάνωση ενός δομημένου πλάνου φροντίδας, που θα οδηγήσει στην κατά το δυνατό βέλτιστη αποκατάσταση του ασθενούς.
Στην κλινική μας η συνεργασία με την ειδική αναισθησιολόγο κα Χρυσούλα Καραναστάση, προσφέρει σημαντικα οφέλη στους ασθενείς που παρουσιάζουν τέτοιου είδους προβλήματα.
